Artificial Intelligence (AI) is niet voor luie mensen. Het systeem zit inmiddels in onze telefoons, onze zoekmachines, onze navigatiesystemen, streamingdiensten als Netflix, de klantenservice, onze medische dossiers en zelfs in onze (digitale) agenda’s. We moeten het systeem begrijpen, toetsen en bijsturen. AI kent geen ethiek en nuance. Mens en maatschappij zijn verantwoordelijk voor de juiste implementatie en inzet van AI.
AI biedt mooie kansen voor nu en voor de toekomst: het kan werk leuker, makkelijker en efficiënter maken. En dat in elke tak van sport: van de bouw en de logistiek tot aan de zorg en de maakindustrie. En AI kan met allerlei soorten data omgaan: teksten, beelden, tabellen met data, sensoren, spraak, etc. Dat verklaart waarom we er nu zo veel over horen. Wel is het goed om ons te realiseren dat AI ook risico’s met zich meebrengt. AI leert van data en data kunnen vooroordelen bevatten waardoor subgroepen, bijvoorbeeld vrouwen of mensen met een migratieachtergrond, onbewust benadeeld worden. Ontwikkelaars weten soms zelf niet waarom een algoritme een bepaalde beslissing neemt. AI-systemen zijn lastig te begrijpen, omdat ze uit miljarden getallen bestaan. “Explainable AI” biedt uitkomst: AI die wel kan uitleggen wat de onderliggende redenering is.
Ondanks, of wellicht juist door die vele toepassingsmogelijkheden zijn er ook zorgen. ‘AI kan bepaalde taken automatiseren, vooral bij administratieve of routinematige beroepen, en zo de invulling van banen veranderen. Een vaak gestelde vraag bij de inzet van AI is: “kunnen we wat we willen?” Maar zeker zo belangrijk is de vraag: “willen we wat we kunnen?” Het is aan de ontwikkelaars en gebruikers om aan te voelen hoe de juiste vorm van “hybride intelligentie” kan ontstaan: kunstmatige intelligentie die de menselijke intelligentie versterkt,’ stelt Meike Nauta.
Vierhonderd zeventigplussers
AI-geletterdheid is voor de hele samenleving en voor elke sector van belang. Van jong tot oud, van multinational tot mkb, zorg en onderwijs. Om voorbereid te zijn op de toekomst, om kritisch met technologie om te gaan (denk aan solliciteren of het nieuws volgen) om vooroordelen in trainingsdata te voorkomen, om digitaal weerbaar te zijn en om slimme technologieën goed te benutten. Om draagvlak voor veranderingen te organiseren. ‘Niet iedereen hoeft te kunnen programmeren, maar basiskennis van AI is cruciaal,’ vindt Meike Nauta. Ze maakte van die kennisontwikkeling haar missie en wil inspireren tot meer AI-kennis. Dat doet ze als docent aan de Technische Universiteit Eindhoven en aan de Jheronimus Academy of Data Science in Den Bosch. Ze spreekt in kleine zaaltjes in een bibliotheek, maar ook voor een groep van vierhonderd zeventigplussers bij HOVO Brabant waar normaal op een opkomst van vijftig geïnteresseerden gerekend wordt. Al die groepen wil ze databedreven maken. ‘En dat hoeft echt niet in Jip- en Janneketaal. Zo’n college mag best wat inhoud hebben,’ zegt Meike Nauta. ‘Stapsgewijs legde ik uit wat AI is en hoe AI van data “leert” en wat een neuraal netwerk is: de techniek achter ChatGPT en Google Translate. Hoe je zelfs in de gratis versie van ChatGPT kunt voorkomen dat je data voor AI-trainingsdoeleinden worden gebruikt. Met die basiskennis kan iedereen de mogelijkheden, de impact en de beperkingen van AI inschatten,’ zegt ze stellig. Een uur was niet genoeg om alle vragen van het publiek te beantwoorden. De themadag die op de lezing volgde was net zo’n groot succes.
Maatschappelijke relevantie
Bedrijven en organisaties wil ze graag datagedreven maken. In boardrooms laat ze zien hoe AI slim en verantwoord op verschillende niveaus in een organisatie kan worden ingezet. Ze geeft trainingen en workshops. En ze ontwikkelt samen met bedrijven AI-oplossingen die het werk aangenamer, slimmer en efficiënter maken. Altijd vanuit noodzaak op de werkvloer en met maatschappelijke relevantie. Zo ontwikkelde ze samen met acht bibliotheken in de Brainport Eindhoven regio Boekbot, een AI-toepassing waarmee lezers op hun mobiel of hun desktop gemakkelijk een boek kunnen zoeken dat bij hun interesses past, zonder dat ze in een bubbel terechtkomen zoals bij Netflix of Facebook. Privacy en dataveiligheid stond bij de ontwikkeling hoog in het vaandel. Voor de kraamzorg is een planningssysteem in voorbereiding op basis van AI. Meike Nauta: ‘Tot nu toe worden kraamverzorgenden handmatig ingepland in hun werkrooster, omdat bevallingen niet te voorspellen zouden zijn. Daarnaast is de schaarste aan kraamzorg in sommige regio’s groot, wat leidt tot overvolle roosters, overbelasting en soms het weigeren van kraamhulp. Met voldoende data kan AI wel voorspellen hoeveel baby’s, en ongeveer wanneer, er in welke regio worden geboren en welke kraamverzorgsters daar – qua reistijd en beschikbare uren – efficiënt op worden ingepland. Ook in de logistiek zijn mooie voorbeelden te zien van het beter maken van het werk op basis van data. Kortere routes, efficiënter ingepakte vrachtwagens, minder CO2-uitstoot, verantwoorde reistijden voor chauffeurs. We ontwikkelen ook een chatbot met spraakherkenning voor monteurs die zo minder tijd kwijt zijn aan administratieve rompslomp. En we maakten een slim algoritme om storingen van rioolpompen op tijd te herkennen.’
Meike Nauta ontvangt de Prins Friso Ingenieuwsprijs 2025 uit handen van Prinses Mabel. ©KIVI
Toekomst
Meike Nauta is inmiddels een autoriteit op het gebied van AI met een goedgevulde prijzenkast. De Prins Friso Ingenieursprijs 2025, de Data & Insights Award – Young Talent in 2024, de Overijssel PhD Award in 2024, een nominatie in de T500, een plaats in de top vijf van AI Young Professional, de Zeiss Women Award for strong women in IT in 2022 en nog zes andere eervolle vermeldingen. Zelf heeft ze het daar liever niet over. ‘Ik voel me natuurlijk vereerd en het is een erkenning van wat ik doe, dat ik op de goede weg ben. De Prins Friso Ingenieursprijs werd uitgereikt door prinses Mabel en prinses Beatrix, dat is bijzonder. De bekendheid helpt me een plek op het podium te krijgen. En om als jonge vrouw te kunnen spreken over AI, dat vind ik belangrijk. Vrouwen zijn nog steeds ondervertegenwoordigd in onze sector. Diversiteit is beter voor de ontwikkeling van AI en draagt bij aan een inclusieve toekomst. Ook daarom richtte ze als vrijwilliger Women in Alndhoven (AI-Eindhoven) op, een netwerk van vrouwen werkzaam of geïnteresseerd in AI. ‘Vrouwen zijn nog steeds ondervertegenwoordigd in dit vakgebied en het is belangrijk dat we elkaar versterken, samen optrekken en als rolmodel dienen.’
De ontwikkeling van AI gaat snel. Voorspellen wat AI over tien jaar zal betekenen, doet Meike Nauta liever niet. Zo’n voorspelling hangt namelijk niet alleen af van de technische ontwikkelingen, maar ook hoe mensen de AI verantwoord inzetten. Waarom en wanneer zet je AI wel of niet in? Gebruik je een groot systeem of een klein systeem? Welke risico’s zijn er? Hoe staat het met privacy? Zijn data beschermd? De ontwikkeling van AI-toepassingen moet gelijke tred houden met beleid, regels en ethische keuzes.
